Bezpieczna gospodarka Europy

Pakiet ma na celu zwiększenie bezpieczeństwa gospodarczego UE — przy jednoczesnym utrzymaniu otwartości handlu, inwestycji i badań dla gospodarki UE, zgodnie z europejską strategią bezpieczeństwa gospodarczego z czerwca 2023 r. Najnowsze propozycje stanowią część szerszego, składającego się z trzech filarów podejścia do bezpieczeństwa gospodarczego UE, polegającego na promowaniu konkurencyjności UE, ochronie przed zagrożeniami i partnerstwie z jak najszerszym gronem krajów w celu wspierania wspólnych interesów bezpieczeństwa gospodarczego.

Jak to było?

Już 20 czerwca 2023 r. Komisja Europejska i Wysoki Przedstawiciel opublikowali wspólny komunikat w sprawie europejskiej strategii bezpieczeństwa gospodarczego, aby zminimalizować ryzyko w kontekście zwiększonych napięć geopolitycznych i przyspieszonych zmian technologicznych przy jednoczesnym zachowaniu maksymalnego poziomu otwartości i dynamiki gospodarczej. Zapewnia ramy oceny zagrożeń dla bezpieczeństwa gospodarczego UE i eliminowania ich w sposób proporcjonalny, precyzyjny i ukierunkowany, zapewniając jednocześnie, że UE pozostanie jednym z najbardziej otwartych i atrakcyjnych miejsc docelowych dla przedsiębiorstw i inwestycji.

W strategii określono cztery kategorie ryzyka, którymi należy się zająć w pierwszej kolejności: 1) łańcuchy dostaw; 2) bezpieczeństwo fizyczne i cybernetyczne infrastruktury krytycznej; 3) bezpieczeństwo technologiczne i wyciek technologii; 4) uzbrojenie zależności gospodarczych lub przymus gospodarczy.

Aby zaradzić tym zagrożeniom, strategia opiera się na trzech filarach: 1) Promocja konkurencyjności i wzrostu gospodarczego UE, wzmacnianie jednolitego rynku, wspieranie silnej i odpornej gospodarki oraz wzmacnianie bazy naukowej, technologicznej i przemysłowej UE. 2) Ochrona bezpieczeństwa gospodarczego UE za pomocą szeregu polityk i narzędzi, w tym w razie potrzeby nowych ukierunkowanych instrumentów. 3) Nawiązanie partnerstwa i dalsze zacieśnianie współpracy z krajami na całym świecie, które podzielają nasze obawy oraz z tymi, z którymi mamy wspólne interesy w zakresie bezpieczeństwa gospodarczego.

Jasne cele

Przyjęte właśnie inicjatywy mają na celu:
• dalsze wzmacnianie ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego UE poprzez proponowanie lepszego monitorowania inwestycji zagranicznych w UE;
• stymulowanie dyskusji i działań na rzecz większej europejskiej koordynacji w obszarze kontroli eksportu, przy pełnym poszanowaniu istniejących systemów wielostronnych i prerogatyw państw członkowskich;
• konsultacje z państwami członkowskimi i zainteresowanymi stronami w celu zidentyfikowania potencjalnego ryzyka wynikającego z inwestycji wychodzących w wąski zestaw technologii;
• promowanie dalszych dyskusji na temat lepszego wspierania badań i rozwoju w zakresie technologii o potencjale podwójnego zastosowania;
To także propozycja, by Rada Europejska zaleciła środki mające na celu zwiększenie bezpieczeństwa badań naukowych na poziomie krajowym i sektorowym.

Uwaga na inwestycje zagraniczne

Inwestycje zagraniczne w UE przynoszą korzyści europejskiej gospodarce. Niektóre z nich mogą jednak stanowić zagrożenie dla bezpieczeństwa i porządku publicznego UE. Komisja dokonała przeglądu ponad 1200 transakcji bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) zgłoszonych przez państwa członkowskie w ciągu ostatnich 3 lat na mocy obowiązującego rozporządzenia w sprawie monitorowania BIZ. Opierając się na tym doświadczeniu i obszernej ocenie funkcjonowania obecnego rozporządzenia, dzisiejszy wniosek ma na celu usunięcie istniejących niedociągnięć i poprawę efektywności systemu. Należy zatem zapewnić wszystkim państwom członkowskim mechanizm kontroli obejmujący lepiej zharmonizowane przepisy krajowe. Trzeba też określić minimalny zakres sektorowy, w którym wszystkie państwa członkowskie muszą monitorować inwestycje zagraniczne, a ponadto rozszerzyć unijny monitoring inwestycji z UE, które ostatecznie kontrolują osoby fizyczne lub przedsiębiorstwa z kraju spoza UE.

Większe bezpieczeństwo badań w całej UE

W dzisiejszym złożonym kontekście geopolitycznym otwartość i ponadgraniczna współpraca w sektorze badań naukowych i innowacji może zostać źle wykorzystana i zamiast w mocne — szybko zmienić się w słabe punkty. Wyniki międzynarodowej współpracy badawczo-innowacyjnej mogą zostać wykorzystane do celów wojskowych w krajach trzecich lub z naruszeniem podstawowych wartości. Instytucje szkolnictwa wyższego i instytucje badawcze mogą paść ofiarą złych wpływów państw autorytarnych.

W tym kontekście Komisja przedstawia wniosek dotyczący zalecenia Rady mającego na celu zapewnienie większej przejrzystości, wytycznych i wsparcia państwom członkowskim oraz całemu sektorowi badań i innowacji. Aby zapewnić spójność w całej Europie i uniknąć mozaiki środków, konieczne jest działanie na szczeblu UE. Łącząc siły na wszystkich poziomach i w całej Unii, możemy ograniczyć zagrożenia dla bezpieczeństwa badań naukowych i zapewnić, że międzynarodowa współpraca w zakresie badań i innowacji będzie zarówno otwarta, jak i bezpieczna. Ogólne podejście w odniesieniu do międzynarodowej współpracy badawczej opiera się na zasadzie „tak otwarte, jak to możliwe, tak zamknięte, jak to konieczne”.

Potencjał podwójnego zastosowania

Wydając białą księgę w sprawie możliwości zwiększenia wsparcia badań i rozwoju (B+R) technologii o potencjale podwójnego zastosowania, Komisja rozpoczyna konsultacje społeczne. Ogłoszona przez przewodniczącą von der Leyen w listopadzie 2023 r. biała księga przyczynia się do wymiaru promocji europejskiej strategii bezpieczeństwa gospodarczego, którego celem jest utrzymanie przewagi konkurencyjnej w zakresie kluczowych i powstających technologii z potencjałem do wykorzystania zarówno do celów cywilnych, jak i obronnych.

Biała księga dokonuje przeglądu bieżących odpowiednich programów finansowania UE w obliczu istniejących i pojawiających się wyzwań geopolitycznych oraz ocenia, czy wsparcie to jest odpowiednie dla technologii o potencjale podwójnego zastosowania. Następnie przedstawiono w nim trzy opcje dalszego postępowania: (1) dalsze działania na podstawie obecnej struktury, (2) usunięcie skupiania się wyłącznie na zastosowaniach cywilnych w wybranych częściach programu będącego następcą programu „Horyzont Europa” oraz (3) utworzenie dedykowanego instrumentu ze szczególnym naciskiem na badania i rozwój o potencjale podwójnego zastosowania. Władze publiczne, społeczeństwo obywatelskie, przemysł i środowisko akademickie mogą wyrazić swoją opinię w otwartych konsultacjach publicznych i poinformować Komisję o kolejnych krokach do dnia 30 kwietnia 2024 r.
Oprac. mmb