Rewolucja w prawie spadkowym. Co się zmieni?

Rewolucyjne zmiany w polskim prawie spadkowym wpłyną na sposób sporządzania testamentów. Rząd planuje zaostrzenie przepisów dotyczących testamentów ustnych, wprowadzenie nowych regulacji dla testamentów audiowizualnych oraz likwidację testamentu podróżnego. Celem tych zmian jest zwiększenie bezpieczeństwa prawnego i zmniejszenie ryzyka fałszerstw.

Testamenty szczególne, stosowane w wyjątkowych okolicznościach, gdy testament notarialny jest niemożliwy, zostaną objęte istotnymi zmianami. Zmiany obejmują:

Zaostrzenie wymagań dla testamentów ustnych, które będą musiały spełniać bardziej rygorystyczne warunki.

Skrócenie terminów na potwierdzenie treści testamentu ustnego, co ograniczy czas na udokumentowanie woli spadkodawcy.

Wprowadzenie testamentu audiowizualnego, czyli możliwość nagrania ostatniej woli na nośniku cyfrowym.

Likwidację testamentu podróżnego, który przestanie obowiązywać.

Zmiany w testamencie wojskowym, rozszerzające krąg osób uprawnionych do jego sporządzania.

Zmiany te mają duże znaczenie dla osób planujących rozporządzanie swoim majątkiem i warto się z nimi zapoznać.

Obecnie testament ustny można sporządzić w przypadku obawy rychłej śmierci lub niemożności sporządzenia testamentu notarialnego. Zgodnie z nowymi przepisami, warunki te będą bardziej restrykcyjne – oba kryteria muszą być spełnione łącznie, a dodatkowo muszą wystąpić nagłe okoliczności życiowe uzasadniające obawę o rychłą śmierć. Oznacza to, że jeśli ktoś jest w złym stanie zdrowia, ale może sporządzić testament notarialny, testament ustny nie będzie ważny. Celem zmiany jest zmniejszenie liczby fałszywych testamentów i zapewnienie większej pewności prawnej spadkobiercom.

Po nowelizacji testament ustny będzie uznany za ważny tylko wtedy, gdy spełni następujące warunki:

Zostanie sporządzony w obecności co najmniej trzech świadków, którzy mają pełną zdolność do czynności prawnych.

Nagła sytuacja życiowa spadkodawcy musi uzasadniać obawę o rychłą śmierć.

Sporządzenie testamentu notarialnego musi być niemożliwe lub nadmiernie utrudnione.

Ponadto, skrócony zostanie termin na potwierdzenie testamentu ustnego. Świadkowie będą musieli potwierdzić treść testamentu przed sądem w ciągu trzech miesięcy od śmierci spadkodawcy (obecnie jest to sześć miesięcy).

Nowe przepisy wymagają, aby dokument potwierdzający treść testamentu zawierał:

Miejsce i datę złożenia oświadczenia woli,

Miejsce i datę sporządzenia dokumentu,

Podpisy spadkodawcy oraz co najmniej dwóch świadków.

Jedną z najważniejszych zmian w polskim prawie spadkowym będzie możliwość sporządzenia testamentu w formie audiowizualnej. Spadkodawca będzie mógł nagrać swoją ostatnią wolę za pomocą urządzenia rejestrującego obraz i dźwięk, np. smartfona czy kamery cyfrowej. To rozwiązanie ma na celu ułatwienie sporządzania testamentu osobom w nagłych, dramatycznych sytuacjach życiowych, takich jak:

Poważna choroba,

Wypadek komunikacyjny,

Katastrofa naturalna,

Inne okoliczności uniemożliwiające sporządzenie testamentu pisemnego lub notarialnego.

Aby testament audiowizualny był ważny, musi spełniać kilka warunków:

Brak świadków – w przeciwieństwie do testamentu ustnego, nagranie nie wymaga obecności osób trzecich.

Miejsce i data – testator musi wyraźnie podać, kiedy i gdzie sporządza testament.

Termin przekazania nagrania do sądu – należy dostarczyć nagranie w ciągu miesiąca od jego sporządzenia lub trzech miesięcy od śmierci spadkodawcy (jeśli nagranie zostanie odnalezione później).

Nowa forma testamentu ma zapewnić większą elastyczność dla osób, które nie mogą skorzystać z notariusza lub sporządzić testamentu pisemnie.

Ryzyko fałszerstw i mechanizmy ochronne: Choć testament audiowizualny ma wiele zalet, istnieje ryzyko manipulacji, np. za pomocą technologii deepfake czy presji wywieranej na testatora. Aby temu zapobiec, sądy będą zobowiązane do dokładnej weryfikacji autentyczności nagrania, m.in. sprawdzając tożsamość testatora, jego stan świadomości i możliwość ingerencji zewnętrznej. W razie wątpliwości sąd może powołać biegłych do oceny, czy testament został sporządzony dobrowolnie i bez manipulacji.

Wprowadzenie testamentu audiowizualnego to krok w stronę dostosowania polskiego prawa do współczesnych technologii, zapewniając większe bezpieczeństwo spadkodawcom w wyjątkowych sytuacjach życiowych. Z kolei testament podróżny, który można było sporządzić w trakcie podróży morskiej lub lotniczej, zostanie całkowicie usunięty z polskiego systemu prawnego. Jego likwidacja wynika z rzadkiego wykorzystywania oraz z faktu, że współczesne środki komunikacji i łatwy dostęp do notariuszy sprawiają, iż jego istnienie stało się zbędne. Dodatkowo, przepisy dotyczące testamentu podróżnego były często niejasne i prowadziły do sporów sądowych. Nowelizacja prawa ma na celu uproszczenie przepisów i eliminowanie przestarzałych rozwiązań, wprowadzając nowoczesne alternatywy, takie jak testament audiowizualny. Dla osób podróżujących w nagłej potrzebie sporządzenia testamentu, wystarczy skorzystać z testamentu ustnego lub audiowizualnego.

W przeciwieństwie do testamentu podróżnego, testament wojskowy zostanie utrzymany, a nowe przepisy rozszerzą krąg osób uprawnionych do jego sporządzania. Będzie on mógł być sporządzony zarówno przed funkcjonariuszem wojskowym (np. sędzią wojskowym czy dowódcą jednostki), jak i ustnie przed świadkami w sytuacji bezpośredniego zagrożenia życia. Do sporządzenia testamentu wojskowego uprawnieni będą: żołnierze, cywilny personel medyczny, duszpasterze wojskowi oraz inne osoby związane z Siłami Zbrojnymi RP.

Reforma prawa spadkowego ma na celu:

Zwiększenie bezpieczeństwa prawnego testamentów,

Eliminację fałszerstw testamentów ustnych,

Skrócenie czasu na potwierdzenie treści testamentów,

Wprowadzenie testamentu audiowizualnego,

Ułatwienie sporządzania testamentów wojskowych.

Jeśli planujesz sporządzenie testamentu lub chcesz upewnić się, że Twoja ostatnia wola zostanie spełniona, warto śledzić te zmiany i skonsultować się z prawnikiem, ponieważ nowe przepisy mogą mieć wpływ na przyszłość Twojego majątku.

Podstawa prawna: Projekt ustawy o zmianie Kodeksu cywilnego i Kodeksu postępowania cywilnego (projekt nr UD30). Planowane przyjęcie projektu przez RM: III kwartał 2025 r. Projekt opracowany przez Ministerstwo Sprawiedliwości.

Źródło: infor.pl