To już 75 lat jedności i solidarności

Aby uczcić tę rocznicę, w państwach członkowskich UE i na całym świecie odbędzie się wiele wydarzeń, które zgromadzą przedstawicieli wszystkich środowisk. Instytucje UE otworzą swoje drzwi i zaproszą obywateli do odwiedzenia swoich siedzib, zapoznania się z ich pracą i wzięcia udziału w szerokiej gamie działań edukacyjnych i rozrywkowych. Znane budynki i pomniki na całym świecie zostaną podświetlone w barwach UE, a specjalny program Dnia Europy zaplanowano na Expo 2025 w Osace w Japonii.

Jak to się zaczęło…

9 maja 1950 r. w nadzwyczajnej deklaracji ogłoszono powstanie Unii Europejskiej, jaką znamy, opartej na dwóch podstawowych zasadach: pokoju i solidarności. Grupa europejskich polityków, z których większość doświadczyła spustoszeń wywołanych przez dwie wojny światowe, podzielała wizję zjednoczonej Europy, która zapobiegłaby przyszłym konfliktom między krajami europejskimi. Ci politycy stali się później znani jako ojcowie założyciele Unii Europejskiej — twórcy jedności europejskiej i rozwoju tego, co obecnie znamy jako Unię Europejską. Liczba i lista ojców założycieli UE różni się w zależności od źródeł. W publikacji z 2013 r. UE wymieniła ich jedenastu. To m.in. Konrad Adenauer, który jako pierwszy kanclerz Niemiec Zachodnich próbował przywrócić stosunki z Francją podczas swojej kadencji w latach 1949-1963. Odegrał kluczową rolę w doprowadzeniu do zawarcia traktatu elizejskiego z 1963 r. między dwoma krajami. To także Alcide De Gasperi, pierwszy premier Republiki Włoskiej i utalentowany mediator, który wziął udział w tworzeniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali oraz Rady Europy.

Należy na pewno wspomnieć o Robercie Schumanie, który jako minister spraw zagranicznych Francji w latach 1948-1952 wraz z Jeanem Monnetem był odpowiedzialny za deklarację z 1950 r., dającą zielone światło dla produkcji węgla i stali we Francji i Niemczech, objętej jedną władzą międzynarodową, co było kamieniem milowym na drodze do Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali. Gdy przeszedł na emeryturę, Parlament Europejski nadał mu tytuł ojca Europy. Sam Jean Monnet, również ojciec założyciel, był doradcą politycznym i ekonomicznym. Przyczynił się do powstania deklaracji Schumana w 1950 r., ale promował też międzynarodową współpracę przemysłową.

Ilu by ojców założycieli nie było, ich wizją było, by kraje europejskie połączyły strategiczne zasoby i w ten sposób wojna między historycznymi rywalami, takimi jak Francja i Niemcy, byłaby „nie tylko nie do pomyślenia, ale i fizycznie niemożliwa”.

Pokój i solidarność

Unia węgla i stali była w centrum tej wizji zjednoczonej Europy. Ciężki przemysł, oparty na węglu i stali, był wcześniej prerogatywą suwerennych państw i miał kluczowe znaczenie dla prowadzenia wojny. Przekonane, że połączenie ich interesów gospodarczych zapobiegnie kartelom i monopolom oraz podniesie poziom życia, rządy Francji, Niemiec Zachodnich, Włoch, Holandii, Belgii i Luksemburga wykonały historyczny krok w kierunku zjednoczenia Europy.

Od bojowników ruchu oporu po prawników i parlamentarzystów — pionierzy UE byli zróżnicowaną grupą ludzi, którzy wyznawali te same ideały: pokojową, zjednoczoną i dostatnią Europę. 9 maja 1950 r. w dokumencie, który stał się znany jako deklaracja Schumana, francuski minister spraw zagranicznych Robert Schuman ogłosił utworzenie Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, która podlegałaby wspólnej władzy.

Zjednoczona Europa

18 kwietnia 1951 r., po deklaracji Schumana, w Paryżu podpisano traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali. Po ratyfikacji przez Belgię, Republikę Federalną Niemiec, Francję, Włochy, Luksemburg i Holandię (wewnętrzną szóstkę) traktat wszedł w życie 23 lipca 1952 r. Przewidywał on utworzenie pierwszej ponadnarodowej organizacji europejskiej — Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali. Podczas gdy bezpośrednim celem tego pierwszego traktatu było ustanowienie wspólnego rynku węgla i stali, miał on również na celu położenie fundamentów pod wspólnotę gospodarczą, która stopniowo miałaby stać się unią polityczną.

Traktat ustanowił Wysoką Władzę, Wspólne Zgromadzenie, Specjalną Radę Ministrów i Trybunał Sprawiedliwości, które miały stać się instytucjami dzisiejszej Unii Europejskiej: Komisją Europejską, Parlamentem Europejskim, Radą UE i Trybunałem Sprawiedliwości. Konferencja, która odbyła się w Mesynie (Włochy) 1 i 2 czerwca 1955 r., rozwinęła koncepcję wspólnego rynku europejskiego.
Dwa lata później koncepcja ta została ucieleśniona w traktatach rzymskich, które nazwano na cześć miasta, w którym wewnętrzna szóstka podpisała traktaty 25 marca 1957 r. Weszły one w życie 1 stycznia 1958 r.

Robert Schuman — ojciec Europy

Człowiek stojący za deklaracją, Robert Schuman, był Niemcem z urodzenia, ale został francuskim obywatelem w 1919 r., po tym jak Alzacja-Lotaryngia powróciła do Francji. Kiedy wybuchła II wojna światowa, Schuman był młodszym ministrem we francuskim rządzie. W czasie wojny zaangażował się w działalność francuskiego ruchu oporu i został wzięty do niewoli. Cudem uniknął deportacji do obozu koncentracyjnego w Dachau i przez kolejne trzy lata ukrywał się we Francji. Po wojnie powrócił do krajowej polityki i piastował szereg stanowisk na wysokim szczeblu: najpierw ministra finansów, potem premiera w 1947 r., ministra spraw zagranicznych w latach 1948-1952, a następnie ministra sprawiedliwości w latach 1955-1956. Jako francuski minister spraw zagranicznych nadzorował w swoim resorcie przygotowanie deklaracji, którą opracowali Paul Reuter, Bernard Clappier, Jean Monnet, Pierre Uri i Étienne Hirsch.

Starania Roberta Schumana, aby stworzyć zjednoczoną Europę, nie zatrzymały się na Europejskiej Wspólnocie Węgla i Stali. W 1958 r. został pierwszym przewodniczącym instytucji, która z czasem stała się Parlamentem Europejskim.

Dzień Europy

Ze względu na znaczenie deklaracji Schumana z 9 maja 1950 r. dzień ten świętujemy jako Dzień Europy.

W czasach globalnej niepewności Europa pozostaje kotwicą stabilności — miejscem możliwości i ochrony dla swoich obywateli. Unia Europejska i jej instytucje działają na rzecz wspólnego celu, jakim jest zapewnienie dobrobytu i konkurencyjności, zagwarantowanie naszego bezpieczeństwa i obronności przy jednoczesnym zachowaniu podstawowych wartości, na których zależy Europejczykom. Świętujmy zatem tak hucznie, jak tylko się da!
Magdalena Maria Bukowiecka

Cytaty z Deklaracji Schumana:
„Nie udało się stworzyć zjednoczonej Europy i mieliśmy wojnę. Europa nie powstanie od razu ani według jednego planu; zostanie uformowana poprzez konkretne środki, które doprowadzą do faktycznej solidarności”.
„Pokoju na świecie nie da się zachować bez podejmowania twórczych wysiłków proporcjonalnych do niebezpieczeństw, które mu zagrażają”.

„Połączenie produkcji węgla i stali [...] zmieni losy regionów, które od dawna były poświęcone produkcji amunicji wojennej, której były stałymi ofiarami”.