WM.pl
17 lipca 2025, Czwartek
imieniny: Aleksego, Bogdana, Martyny
  • 18°C
    Olsztyn

  • Cywilizacja
  • Rodzina
  • Biznes i ekonomia
  • Moto
  • Redakcja poleca
  • Rolnicze abc
  • Moje Mazury
  • Poczta
    • Ogłoszenia
    • Anty-defamation
    • Kongres Przyszłości
    • Europe Direct
    • Plebiscyt Sportowy
    • Krasnal.info
    PODZIEL SIĘ

    Wyjechali, odeszli, zamilkli...

    2020-07-14 08:20:00(ost. akt: 2023-09-27 22:32:57)

    Autor zdjęcia: Igor Hrywna

    Kim byli Mazurzy, kim byli Warmiacy? Tutejszymi, Niemcami, Polakami? Wszystkimi po trochu? Czy i co łączyło ich poza polskimi nazwiskami? Na te pytania wielu ludzi udzielało wielu odpowiedzi. Teraz próbuje na nie odpowiedzieć Beata Szady w książce "Wieczny początek. Warmia i Mazury".

    Warto przeczytać

    • Rządowy zastrzyk finansowy dla olsztyńskiego sportu
    • Najnowsze wydanie Gazety Olsztyńskiej
    • [WIDEO] Folklor jak z bajki! Tańce z całego świata w sercu...
    Poprawna propagandowa odpowiedź z okolic roku 1945 na pytanie „Kim byli Mazurzy, kim byli Warmiacy?” brzmiała: Warmiacy i Mazurzy to polscy chłopi z Mazowsza, którzy siłą i podstępem zostali zgermanizowani. A teraz znowu staną się Polakami. Co ciekawe, taką propagandę uprawiano nawet w czasach późnego socjalizmu, kiedy po Warmiakach i Mazurach zostały już tylko Warmia i Mazury z nazwy.

    Moja wiedza o Warmiakach, a szczególnie Mazurach i tym kim się czuli, kiedy byli u siebie większością jest ułomna. Przez lata wydawało mi się, że są po prostu Polakami, tylko trochę dziwnie mówiącymi. W olsztyńskim II liceum za moich czasów uczyło się kilku Warmiaków, których znałem. Od języka chyba bardziej wyróżniało ich to, że mieli lepsze ciuchy, bo każdy z nich miał w "rajchu" jakąś rodzinę. Zresztą w latach 70 ubiegłego wieku obnoszenie się ze swoją narodowością (także polską) nie było mile widziane, bo łatwo można było zostać "nacjonalistą", "rewizjonistą" czy "banderowcem". Większość z tych moich licealnych znajomych wyjechała. Wśród nich Arnold, z którym się trochę przyjaźniłem, a który mówił, że i on i jego rodzice czują się Polakami, ale większość rodziny wybrała już wcześniej Niemcy i teraz wyjeżdżają oni, bo ich wieś już nie jest ich. Bo ta ichnia polskość była jednak inna, od tej wileńskiej czy mazowieckiej.

    W swojej książce Beata Szady opowiada losy kilku Warmiaków i Mazurów. I opowiada bardzo ciekawie. Jej odpowiedź na pytanie, kim byli Warmiacy, a szczególnie Mazurzy w 1945 roku wielu się nie spodoba. Bo, jej zdaniem, w przeważającej większości czuli się Niemcami. Nawet jeżeli ich pierwszym językiem był polski. Choć wcale niekoniecznie tak go nazywali. Dla wielu Mazurów i Warmiaków to nie był bowiem język polski, ale "tutejszy".

    To zjawisko w 1945 roku zauważył Lucjusz Dura, naczelnik wydziału osiedleńczego Urzędu Pełnomocnika Rządu RP na Okręg Mazurski. — Z ludności tej pozostała dziś nieliczna garstka, u wielu wypaczyli Niemcy ich duchową konstrukcję do tego stopnia, że mówią po polsku, a uważają się za Niemców — stwierdził na pierwszym zjeździe starostów powiatowych, który odbył się w Olsztynie w lipcu 1945 roku.

    Skądinąd z podobnym zjawiskiem mieliśmy do czynienia wcześniej na pograniczu polsko-białoruskim i polsko-ukraińskim, ale z odwróconymi rolami. Bo tam często deklarowano polskość po ukraińsku lub białorusku, ale oba języki nazywano "tutejszymi". A Zenon Martyniuk, dzisiejszy król disco polo, dzieckiem będąc, wygrywał konkursy piosenki białoruskiej. Podlaską wieś Gredele, skąd pochodzi, sto lat temu zamieszkiwało 100 proc. prawosławnych.

    Ale wracajmy do Warmiaków i Mazurów. Choć z kuzynami spod Ostrołęki łączył ich język, a Warmiaków także wiara, to dzieliła ich pamięć historyczna. Może pamiętacie państwo sienkiewiczowskiego Kmicica, który po nawróceniu stanął po stronie Rzeczypospolitej i poszedł do Prus przywołać do porządku wiarołomnego elektora Fryderyka Wilhelma, który sprzymierzył się przeciw Polsce ze Szwedami. Kmicicowi Tatarzy zabijali lub brali w jasyr przede wszystkim Mazurów. A polskie wojska obróciły w perzynę Ełk, Pisz, Węgorzewo, a w Giżycku ocalał tylko zamek, kościół i ratusz.

    — W polskim hymnie śpiewamy "Dał nam przykład Bonaparte, jak zwyciężać mamy", a w 1813 roku lud pruski jednoczył się przeciwko francuskiemu despocie pod sztandarami armii króla Prus — pokazuje inną różnicę Sebastian Mierzyński w swoim artykule zamieszczonym w książce towarzyszącej wystawie "Wersal, plebiscyt i co dalej na Warmii i Mazurach".

    Pamiętać trzeba o tym, że Mazurzy i Warmiacy to byli chłopi, którzy, podobnie jak ich kuzyni zza miedzy, jeszcze w połowie XIX wieku nie mieli poczucia narodowego. Ich niemiecką świadomość uformowała dopiero industrializacja, niemiecka armia i udział w wojnie prusko-francuskiej 1870 roku. A potem Wielka Wojna. W 1918 roku większość Mazurów i spora część Warmiaków uważała się po prostu za Niemców. Większość rozmówców Beaty Szady to są właśnie tacy przed- i powojenni Niemcy. Warmiacy i Mazurzy, ale Niemcy.

    Kiedy rozmawiamy o tym, dlaczego Warmiacy i Mazurzy odwrócili się od Polski, to padają wtedy dwa argumenty. W 1920 roku stało się tak za sprawą bolszewików, a w 1945 rodzimych komunistów. Na pewno gdyby plebiscyt odbywał się po bitwie warszawskiej 1920 roku, to jego wyniki byłyby inne. Na pewno wiele rzeczy potoczyłoby się inaczej, gdyby w 1945 roku na te ziemie przyszła Polska nieczerwona.


    Ci, którzy upomnieli się o swoje,
    Wyjechali lub odeszli
    Albo zrównali się z prochem
    Na ginących cmentarzach

    Erwin Kruk (1941-2017), Nieobecność, 2015 rok:

    Ale zapominamy wszyscy o pewnym sporym fragmencie Mazur, który w 1920 roku stał się jednak częścią Polski. O Mazurach działdowskich i klęsce, jaką poniosła tam II Rzeczpospolita. Działdowo z około 60 mazurskimi wsiami w II RP znalazło się w styczniu 1920 roku. Jak pisze Andrzej Sakson w swojej pracy "Mazurzy - społeczność pogranicza" Polska na działdowskich Mazurach "poniosła dotkliwą klęskę". W 1921 roku na 24 tysiące mieszkańców było tam 18 tysięcy Mazurów. W 1931 roku już tylko 6 tysięcy. Pozostali wyjechali do Niemiec.

    Zatem kim są bohaterowie książki Beaty Szady? Właściwie to nie jestem nawet pewien czy można ich nazywać polskimi czy niemieckimi Warmiakami i Mazurami. Może jednak po prostu Polakami i Niemcami?

    Beata Szady opisuje między innymi losy ludzi znanych z już wcześniej z innych publikacji, jak choćby Herbert Monkowski, Niemiec (niemiecki Warmiak?) z Olsztyna, który urodził się w 1934 roku, a wyjechał do Niemiec z rodziną w roku 1966. — Nam się tutaj nie wiodło źle. Ale nie było Niemiec. Była Polska, a my nie byliśmy Polakami. My chcieliśmy być Niemcami. Tymi, którymi byliśmy przez całe życie — tłumaczy autorce książki.

    Monkowski nie tęsknił za Polską i Olsztynem, ale w 1980 roku zaangażował się w pomoc dla Polski.
    Gdy wyjeżdżał do Niemiec, obiecał sobie, że nigdy do Polski nie wróci. Z pomocą humanitarną wrócił ponad 30 razy.

    Z kolei Herbert Sobottka przyszedł na świat w 1933 roku w Giżycku jako syn Paula i Helene. Po wojnie jego rodzina nie wyjechała do Niemiec, a on w 1951 roku stał się Herbertem Sobotko. Swoje nazwisko odzyskał dopiero w 2010 roku, ale 8 lat później urzędnicy spolszczyli mu imiona rodziców, na Pawła i Helenę. Jego rodzice odzyskali swoje imiona w marcu 2019 roku.
    Ale sam Sobottka wyznaje, że nie czuje się Niemcem. — To nie ma znaczenia, czy czuję się Polakiem czy Niemcem — mówi. — Mieszkam tu, pracuję i żyję w tym kraju. To wystarczy, żeby być Polakiem. To jest ważne, nie odczucia — przekonuje.

    — Nie wiem nawet kim jestem - Mazurką, Niemką, Polką czy w ogóle żadną. Zbyt wielki okres historii dzielił nas od was tam znad Narwi i Wisły. Po wielowiekowej rozłące z wami wiele powstało różnic między nami, mimo wspólnego języka, tej samej ziemi — to wypowiedź nauczycielki, Mazurki z Ełku z lat 50, którą w swojej książce "Mazurzy – społeczność pogranicza" cytuje Andrzej Sakson.
    Dzisiaj na Mazurach chyba już nikt nie zadaje sobie takich pytań. Nie ma kto...



    Beata Szady, Wieczny początek. Warmia i Mazury, Wydawnictwo Czarne 2020

    Igor Hrywna


    facebook.com/hrywna

    Mój Olsztyn
    Moje książki
    Rowerowa Obwodnica Olsztyna
    Quizy o Olsztynie


    Czytaj e-wydanie
    Gazeta Olsztyńska zawsze pod ręką w Twoim smartfonie, tablecie i komputerze. Codzienne e-wydanie Gazety Olsztyńskiej, a w czwartek i piątek z tygodnikiem lokalnym tylko 2,46 zł.

    Kliknij w załączony PDF lub wejdź na stronę >>>kupgazete.pl



















    Subskrybuj "Gazetę Olsztyńską" na Google News
    Tagi:
    mojeksiazki Mazurzy Warmiacy ciekaweksiazki
    Igor Hrywna
    więcej od tego autora

    PODZIEL SIĘ

    Komentarze (9) pokaż wszystkie komentarze w serwisie

    Komentarze dostępne tylko dla zalogowanych użytkowników. Zaloguj się.

    Zacznij od: najciekawszych najstarszych najnowszych

    Zaloguj się lub wejdź przez FB

    1. Ryszard Poplawski #2948577 | 99.253.*.* 15 lip 2020 19:48

      Moj Ojciec ( a byl Warmiakiem z tradycjami rodzinnymi w Pluskach od daty powstania Plusk w 1407 r.) w swojej ksiazce "Ludzie dnia wczorajszego" tak to skomentowal; - "Tutejsi wiedzieli zawsze, że nie są Niemcami (…). Ale nie być Niemcem nie oznacza wcale, iż jest się Polakiem! To nie to samo. Można nie być Niemcem i nie być jeszcze Polakiem, można tkwić w średniowieczu, ba – w czasach plemiennych (…). A kim ja sie czuje, na pewno polskim Warmiakiem a nie warminskim Polakiem, mimo ze mieszkam w Kanadzie od 1974 r.

      Ocena komentarza: warty uwagi (2) odpowiedz na ten komentarz pokaż odpowiedzi (1)

      1. Mazurka? #2948269 | 89.229.*.* 14 lip 2020 23:08

        Bardzo ciekawy artykuł,dziękuję

        Ocena komentarza: warty uwagi (3) odpowiedz na ten komentarz

      2. Lecner #2948221 | 5.173.*.* 14 lip 2020 21:18

        Warmia do 1772 r należała do Polski , a urzędujący w Lidzbarku biskupi byli głównie Polakami,z wybitnym poetą Ignacym Krasickim na czele, a sami Warmiacy byli katolikami mówiącymi po polsku. 173 lata pruskiego zaboru zrobiło swoje,byli bardziej Niemcami ,jak Polakami,co udowodnili w Plebiscycie w 1920 r. .I w 1945 r poszli za swoimi,do Reichu.

        Ocena komentarza: warty uwagi (4) odpowiedz na ten komentarz

      3. Ełczanin #2948036 | 89.228.*.* 14 lip 2020 15:40

        Na temat Mazurów i ludności która mieszkała w Powiecie ełckim bardzo pięknie przedstawia w filmikach na YouTube autor krzysiekcezar. Proszę obejrzeć a oczy państwu się otworzą. To tak jakby facet żył w tamtym okresie.

        Ocena komentarza: warty uwagi (3) odpowiedz na ten komentarz

      4. Teodor #2947914 | 80.50.*.* 14 lip 2020 12:28

        językiem ojczystym Mazurów i Warmiaków wyniesionym z domu był język polski, a więc fakt ten wskazuje gdzie były ich korzenie. Przez następne pokolenia ci ludzie zasymilowali się z ludnością niemiecką i stali się Niemcami z poczuciem tożsamości i przynależności do tego narodu i państwa. To wszystko jest klarowne i zrozumiałe.

        Ocena komentarza: warty uwagi (1) odpowiedz na ten komentarz

      Pokaż wszystkie komentarze (9)
      GazetaOlsztyńska.pl
      • Koronawirus
      • Wiadomości
      • Sport
      • Olsztyn
      • Plebiscyty
      • Ogłoszenia
      • Nieruchomości
      • Motoryzacja
      • Drobne
      • Praca
      • Patronaty
      • Reklama
      • Pracuj u nas
      • Kontakt
      ul. Tracka 5
      10-364 Olsztyn
      tel: 89 539-75-20
      internet@gazetaolsztynska.pl
      Biuro reklamy internetowej
      tel: 89 539-76-29,
      tel: 89 539-76-59
      reklama@wm.pl

      Bądź na bieżąco!

      Najświeższe informacje przygotowane przez Redakcję zawsze na Twojej skrzynce e-mail. Zapisz się dzisiaj.

      • Polityka Prywatności
      • Regulaminy
      • Kontakt
      2001-2025 © Gazeta Olsztyńska, Wszelkie prawa zastrzeżone, Galindia Sp. z o. o., 10-364 Olsztyn, ul. Tracka 7B