Zmiana nawyków to nie nowa dieta

— Najczęstsze złe nawyki żywieniowe Polaków to m.in. nieregularne posiłki, za mało warzyw, owoców i płynów, dużo żywności wysokoprzetworzonej, tłuszczów zwierzęcych, cukru, soli i alkoholu — mówi dr inż. Joanna Ciborska z Katedry Żywienia Człowieka Wydziału Nauk o Żywności UWM.

— Psychodietetyka — co to jest? Czym zajmuje się psychodietetyk? Komu pomaga?
— Psychodietetyka to interdyscyplinarna dziedzina wiedzy, która łączy zagadnienia z obszaru psychologii, żywienia człowieka, dietetyki i zasad zdrowego stylu życia. Kluczowe jest więc zrozumienie funkcji, jaką żywność pełni w życiu człowieka, stąd też definiuje się psychodietetykę jako naukę o żywieniu człowieka zdrowego i chorego, z uwzględnieniem aspektów zdrowia psychicznego.

— Czym psychodietetyk różni się od dietetyka — powiedziałabym: zwyczajnego?
— Psychodietetyką zajmują się psychologowie lub dietetycy — psychodietetyk to zatem specjalista, który poza terapią dietetyczną, profilaktyką zdrowego żywienia czy edukacją żywieniową, ustala z pacjentem/klientem psychologiczne mechanizmy, które kształtują nawyki, zwyczaje żywieniowe. To psychodietetyk określa też relacje pomiędzy emocjami i sposobem żywienia, rolę, jaką żywność, żywienie spełnia w regulacji emocji i jak wpływa na zachowania żywieniowe i zdrowotne.

— A co to jest dietoterapia?
— Dietoterapia to postępowanie dietetyczne polegające na modyfikacji diety, modyfikacji opartej na wynikach badań naukowych, stosowane w leczeniu chorób przede wszystkim dietozależnych — czyli otyłości, cukrzycy typu 2, nadciśnienia tętniczego, osteoporozy czy też chorób układu krążenia i chorób nowotworowych.

— Jakie nawyki żywieniowe mamy w Polsce? Dobre one czy raczej do wymiany?
— Myślę, że warto na początku zdefiniować nawyk żywieniowy. Zgodnie z definicją nawyk żywieniowy to charakterystyczne dla danej osoby, powtarzalne zachowanie związane z pozyskiwaniem i spożywaniem żywności. Nawyki kształtują się głównie w okresie dzieciństwa, dorastania, wpływ więc mają rodzice, opiekunowie, ale też rówieśnicy i otoczenie, w którym żyjemy. Czy nasze nawyki są dobre czy do wymiany — proszę, aby każdy z państwa ocenił indywidualnie. Z analiz wynika, że najczęstsze błędy popełniane przez Polaków to brak regularności w spożywaniu posiłków, zbyt mała ilość posiłków, zbyt niskie spożycie warzyw i owoców, nieodpowiednia podaż płynów, duże spożycie żywności wysokoprzetworzonej, tłuszczów zwierzęcych, cukru, soli, również alkoholu.

— Jeśli złe — od czego zacząć zmianę? Bo jak mniemam, rewolucji w tych kwestiach raczej nie wolno przeprowadzać…
— I bardzo słusznie! To bardzo indywidualna kwestia, nawyk jest — powtórzę — charakterystycznym, ugruntowanym wieloma czynnikami, zachowaniem osoby, dlatego proces zmiany nawyków żywieniowych powinien odbywać się stopniowo. Istotne jest poczucie własnej skuteczności, przekonanie, że jestem w stanie zrealizować swój cel, i stopniowe wprowadzenie zmian ze świadomością, że będzie wiele przeszkód do pokonania. Trudności będą wynikały z nas samych, ale także z relacji z bliskimi, z otoczeniem. Dlatego ważne jest, żeby zmianie nawyków towarzyszyło zrozumienie swoich emocji, budowanie zaufania do siebie — mogę to zrobić, uda mi się.

— No, i ustalenie sedna problemu.
— Oczywiście. Nawyki kształtują się przez całe życie, mogą wynikać z funkcjonowania domu rodzinnego, relacji zawodowych, osobistych. Warto zastanowić się, czy sposób jedzenia, wybór żywności nie koreluje z emocjami — a może pozwala odreagować i wyciszyć emocje? Nasze nawyki żywieniowe są więc blisko nas i żeby je trwale zmienić, potrzebujemy czasu. Zmiana nawyków żywieniowych ma sprzyjać zdrowiu, czyli ma być trwałą zmianą. Proszę nie mylić decyzji o takiej zmianie z wprowadzeniem diety — zachęcam wszystkich, żeby takie działania rozumieć jako optymalny styl jedzenia, z uwrażliwieniem na uczucie głodu i sytości, zapewniający prawidłowe odżywienie organizmu i dobrostan psychiczny. W psychodietetyce mówi się wówczas o jedzeniu intuicyjnym oraz uważnym.

— A czy z pomocą psychodietetyka łatwiej nauczyć się zdrowego odżywiania?
— Według mnie tak — możemy ustalić przyczyny nieprawidłowych zachowań żywieniowych i pracować nad sposobem ich zmiany, zbadać gotowość do zmiany i umiejętnie wspierać osobę w tym procesie. W psychodietetyce pracuje się z uwzględnieniem celów, wartości ale także naszych potrzeb i możliwości w momencie, w którym jesteśmy.

— A tak generalnie: jak wielki wpływ na nasze zdrowie i życie ma to, co jemy?
— Żywienie niezwykle istotnie wpływa na nasze zdrowie, życie — w trzech podstawowych obszarach: społecznym, fizycznym i emocjonalnym/psychicznym. Dlatego tak ważna jest postawa względem jedzenia. Myślę, że dziś większość z nas rozumie znaczenie żywienia, żywności w kształtowaniu zdrowia, jednak pomimo tak dużego zainteresowania prawidłowym żywieniem obserwowany jest wzrost zaburzeń związanych z odżywianiem — na świecie notuje się zarówno niedożywienie, jak i wzrastającą liczbę osób z nadwagą i otyłością. Pojawiają się różnorodne trendy żywieniowe, często bliskie fiksacji powiązanej ze zdrowym żywieniem. Jeśli myślenie o jedzeniu wyprzedza myślenie o nas samych lub o naszych bliskich, to jest niepokojące, warto się temu przyjrzeć. Media, chaos informacyjny, sprzeczności w wypowiedziach ekspertów oraz ciągła presja atrakcyjności — zwłaszcza wobec kobiet świat stawia bardzo wysokie wymagania — powoduje, że jesteśmy skłonni i skłonne do podejmowania ryzykownych decyzji żywieniowych. Bardzo często impulsem jest wiarygodnie przedstawiony sukces jednej osoby …

— Wiadomo: Verba docent, exempla trahunt…
— Dokładnie! I ten jeden przykład powoduje, że i my wprowadzamy zmiany w naszym żywieniu. Często są to bardzo zdecydowane działania, które najczęściej polegają na eliminacji wielu grup produktów spożywczych. Popularność diet eliminacyjnych jest bardzo niepokojąca i ma z reguły na celu redukcję masy ciała. Ważna byłaby w takiej sytuacji praca z psychodietykiem, pozwalająca na zrozumienie tego, czym się kierujemy przy wyborze diety i jak prawidłowo dać żywieniowe wsparcie organizmowi.

— Psychodietetyka to nowa dziedzina nauki. Jak wielkie ma szanse na przyszłość?
— Nowa, ale rzeczywiście ważna. W świecie pełnym niesprawdzonych, często zmanipulowanych informacji to zrozumienie swojej relacji z żywnością i żywieniem — a nie wprowadzanie diet — jest kluczowe dla zachowania zdrowia. Interdyscyplinarność psychodietetyki czyni ją wartościową i ważną w nauce o żywieniu człowieka