Czy ptasia grypa zagraża ludziom?

Skąd to przyszło?

Wirusy ptasiej grypy zwykle rozprzestrzeniają się wśród ptaków, ale rosnąca liczba wykrytych przypadków ptasiej grypy H5N1 wśród ssaków — biologicznie bliższych ludziom niż ptaki — budzi obawy, że wirus może łatwiej przystosować się do zarażania ludzi. Ponadto niektóre ssaki mogą działać jako naczynia mieszające wirusy grypy — co z kolei może prowadzić do pojawienia się nowych wirusów, jeszcze bardziej szkodliwych dla zwierząt i ludzi.

Wirusy ptasiej grypy H5N1 pojawiły się po raz pierwszy w 1996 r. i od tego czasu powodują u ptaków ogniska zakaźne. Od 2020 r. wariant tych wirusów doprowadził do bezprecedensowej liczby zgonów dzikiego ptactwa i drobiu w wielu krajach Afryki, Azji i Europy. W 2021 r. wirus rozprzestrzenił się na Amerykę Północną, a w 2022 — na Amerykę Środkową i Południową. W 2022 r. 67 krajów na pięciu kontynentach zgłosiło Światowej Organizacji Zdrowia Zwierząt (WOAH) ogniska ptasiej grypy H5N1 o wysokiej zjadliwości u drobiu i dzikiego ptactwa, przy czym hodowcy stracili ponad 131 mln sztuk drobiu domowego w wyniku śmierci lub uboju w gospodarstwach i wioskach dotkniętych zakażeniem. W 2023 r., w miarę rozprzestrzeniania się choroby kolejne 14 krajów zgłosiło ogniska, głównie w obu Amerykach.

Stąd apel Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO), Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) oraz Światowej Organizacji Zdrowia Zwierząt (WOAH) do współpracy międzysektorowej w celu ratowania jak największej liczby zwierząt i ochrony ludzi.

Jak dochodzi do zakażenia?

Wirusy linii azjatyckiej H7N9 i wysoce zjadliwej H5N1 były dotychczas odpowiedzialne za większość ludzkich chorób powodowanych przez wirusy ptasiej grypy na całym świecie, w tym choroby najpoważniejsze i o najwyższej śmiertelności. Zainfekowane ptaki wydalają wirusa ptasiej grypy przez ślinę, śluz i kał. Do zakażenia człowieka wirusami ptasiej grypy może dojść, gdy wirus dostanie się do oczu, nosa lub ust, ale także drogą wziewną. Może się to zdarzyć, gdy wirus jest w powietrzu — w kropelkach lub ewentualnie w kurzu — i człowiek go wdycha, lub ewentualnie gdy dotknie czegoś, na czym jest wirus, a następnie dotknie swoich ust, oczu lub nosa. Do zakażenia ludzi wirusami ptasiej grypy dochodziło najczęściej w wyniku niezabezpieczonego kontaktu z zakażonymi ptakami lub powierzchniami skażonymi wirusami ptasiej grypy. Zidentyfikowano jednak niektóre infekcje, w przypadku których nie stwierdzono bezpośredniego kontaktu z zakażonymi ptakami lub ich środowiskiem.

Rozprzestrzenianie się wirusów ptasiej grypy od jednej zarażonej osoby do osoby z bliskiego kontaktu jest bardzo rzadkie — a jeśli już się zdarzyło, dotyczyło tylko pojedynczych osób. Jednak ze względu na możliwość mutacji wirusów ptasiej grypy i zyskania zdolności do łatwego rozprzestrzeniania się między ludźmi, monitorowanie infekcji ludzi i rozprzestrzeniania się wirusa między ludźmi jest dla zdrowia publicznego niezwykle ważne.

Objawy infekcji wirusem ptasiej grypy u ludzi

Główne objawy zakażenia ptasiej grypy u ludzi mogą pojawić się bardzo szybko i obejmują bardzo wysoką temperaturę, uczucie gorąca lub dreszczy, bóle bolące mięśnie, bóle głowy, kaszel lub duszność. Inne wczesne objawy to także biegunka, nudności, ból brzucha, ból w klatce piersiowej, krwawienie z nosa i dziąseł, zapalenie spojówek.

Zwykle pierwsze objawy pojawiają się po 3 do 5 dniach od zakażenia. W ciągu kilku dni od pojawienia się objawów możliwe jest wystąpienie poważniejszych powikłań, takich jak zapalenie płuc i zespół ostrej niewydolności oddechowej.
Dotychczas zgłaszane objawy zakażenia wirusem ptasiej grypy u ludzi wahały się od braku objawów lub łagodnej choroby — choćby zapalenia spojówek lub zaczerwienienia oczu. Czasem były to łagodne objawy grypopodobne górnych dróg oddechowych, a czasem ciężkie — wymagające hospitalizacji zapalenie płuc.

Wykrywanie ptasiej grypy u ludzi

Zakażenia wirusem ptasiej grypy u ludzi nie można zdiagnozować wyłącznie na podstawie objawów klinicznych — potrzebne są badania laboratoryjne. Zakażenie wirusem ptasiej grypy zwykle diagnozuje się poprzez pobranie wymazu z nosa lub gardła pacjenta. Badanie jest dokładniejsze, gdy wymaz jest pobierany w ciągu pierwszych kilku dni choroby.

W przypadku pacjentów w stanie krytycznym pobranie i zbadanie próbek z dolnych dróg oddechowych może również prowadzić do rozpoznania zakażenia wirusem ptasiej grypy. Jednak w przypadku niektórych pacjentów, którzy nie są już bardzo chorzy lub w pełni wyzdrowiali, wykrycie wirusa ptasiej grypy w próbce może być trudne.

Monitoring kotów

Ostatnio pojawia się coraz więcej doniesień o śmiertelnych epidemiach wśród ssaków, również wywołanych przez wirusy grypy A(H5), w tym grypy A(H5N1). 10 krajów na trzech kontynentach już zgłosiło ogniska u ssaków do WOAH od 2022 r., ale takich zgłoszeń prawdopodobnie będzie więcej. Dotknięte zostały zarówno ssaki lądowe, jak i morskie: są ogniska u norek hodowlanych w Hiszpanii, fok w Stanach Zjednoczonych oraz lwów morskich w Peru i Chile — wiadomo, że grypa dotknęła to co najmniej 26 gatunków. Wirusy H5N1 wykryto również u zwierząt domowych, takich jak koty i psy, w kilku krajach — niedawno władze w Polsce ogłosiły wykrycie wirusa H5N1 u kotów.

— Ostatnio nastąpiła zmiana paradygmatu w ekologii i epidemiologii ptasiej grypy, co zwiększa globalne zaniepokojenie, ponieważ choroba rozprzestrzeniła się na nowe regiony geograficzne i spowodowała niezwykłe wymieranie dzikich ptaków oraz alarmujący wzrost przypadków ssaków — mówi dr Gregorio Torres, kierownik Działu Nauki w WOAH.

Co robić?

Ponieważ nie tak dawno zmagaliśmy się z innym wirusem — powinniśmy być już przyzwyczajeni do wszelkich czynności zapobiegających rozprzestrzenianiu się chorób. Higiena przede wszystkim — często myjemy zatem ręce ciepłą wodą z mydłem, szczególnie przed i po kontakcie z żywnością, zwłaszcza surowym drobiem. Używajmy też różnych przyborów do gotowanego i surowego mięsa. Warto poddawać mięso drobiowe bardzo dokładnej obróbce termicznej — nie jemy potraw z drobiu wpół dogotowanych lub usmażonych. I jak to tylko możliwe — unikamy kontaktu z żywym ptactwem i drobiem.

Czego nie robić?

Nie zbliżamy się i nie dotykamy ptasich odchodów, chorych lub martwych ptaków. Nie chodzimy na targi żywych zwierząt ani na fermy drobiu, z wakacji nie przywozimy żywych ptaków, drobiu, w tym piór. Nie jemy surowych jajek. I pamiętajmy, że szczepionki przeciw ptasiej grypie nie ma. A szczepionka przeciw grypie sezonowej nie chroni przed ptasią grypą.