W czasie wojny podrabiała dokumenty

1 września 1939 roku pani Halina miała 13 lat. Szykowała się do szkoły do Mławy. — Miałam już spakowany plecak. Niestety, wybuchła wojna i musiałam zostać w domu — wspomina pani Halina, żołnierz Armii Krajowej.

Mieszkała z rodziną tuż przy granicy polsko-niemieckiej, w Gołębiach. Już w lipcu było niezbyt spokojnie. Ludzie obawiali się najgorszego. — Całe wakacje jeździły motocykle niemieckie przy granicy, a w sierpniu latały samoloty. Spodziewaliśmy się, że będzie wojna — wspomina pani Halina. Mimo to ona przygotowywała się do pójścia do szkoły w Mławie. Wszystko miała przygotowane, książki, zeszyty. Szła do I klasy gimnazjum. — I okazało się, że 1 września wybuchła wojna, i do szkoły nie mogłam się wybrać. Ogarnęła mnie straszna bezsilność — opowiada. Dodaje, że rozpoczęły się trudne czasy. Dzieci nie chodziły do szkoły, ale pasły krowy, pomagały w gospodarstwie, bo trzeba było zarabiać na życie.

Pruski dryl
Wielu mieszkańców wyjechało do Przasnysza. Część jej rodziny też wyjechała. Na początku wierzyli, że wojna nie potrwa długo, bo przecież było porozumienie z Anglią i Francją. Nadzieja na szybkie zakończenie działań wojennych rozwiała się, gdy wkroczyli Rosjanie. — Trzeba było zacząć przystosowywać się okupacyjnego życia. Niemcy zlikwidowali szkoły, stanowiska w urzędach obsadzili swoimi urzędnikami. — Mazurzy z Prus Wschodnich też byli zatrudniani. Część z nich znała język polski, bo dogadywali się z nami Polakami — mówi pani Halina. Pojawiła się żandarmeria z pruskim drylem. Trzeba było ich słuchać. — Musieliśmy wszystko, co wyprodukowaliśmy w gospodarstwie oddać. Sołtys miał określony kontyngent. Trzeba było oddać określoną ilość kur, świń, wszystkiego — wspomina. W sieniach na ścianie musiała wisieć lista mieszkańców domu z podanym ich wiekiem.

Zaczęło się od wysiedleń inteligencji, głównie urzędników. — Wywożono ich do Działdowa do obozu likwidacyjnego, a potem mordowano. W lesie białuckim są ich mogiły — wspomina pani Halina. Aresztowano i zamordowano duchownych. — Zginął arcybiskup Julian Nowowiejski, biskup Wetmański, a także ksiądz Biały z Janowa, wielki patriota — wylicza. Oni trafili najpierw do Działdowa. Tam były koszary wojskowe, ale już w listopadzie przyjechało gestapo i zorganizowało obóz — mówi. Skąd o tym wie? Bo jej szwagier był oficerem wywiadu i dużo wiedział. Gdy weszli Niemcy, zmienił nazwisko i dokumenty — dodaje. Jeńców wojennych natomiast kierowano do pracy w gospodarstwach na terenie Prus Wschodnich. — Dużo było żołnierzy francuskich — mówi.

Podrabiała dowody
Już w roku 1940 powstawała konspiracja. Na początku pomagali tym, którzy byli ścigani. Niemcy wydawali Polakom nowe dowody osobiste. — Dowody były arkuszowe i musiał być na nich odcisk palca. Kto nie miał takiego dokumentu, ginął — wspomina pani Halina. Dlatego trzeba było zapewnić im te niemieckie papiery.
— Z blankietami nie było problemu, bo wykradała je z gminy moja kuzynka. Były one już opieczętowane. Największy był problem z wypisaniem i z podpisem wójta, ponieważ Niemcy pisali gotykiem. Ja uczyłam się języka niemieckiego i któregoś dnia brat zapytał mnie czy umiałabym podrobić podpis wójta. Próbowałam kilka razy i w końcu udało mi się. Podpisywałam te podrobione dowody. Robiłam to, bo w ten sposób ratowałam życie ludziom — opowiada pani Halina.

Fałszowanie dowodów było bardzo ryzykowne. — Mój brat trafił za to do więzienia. Był to przypadek. Ponieważ brakowało żywności, zaczęliśmy handlować z Niemcami końmi. Żandarmi zatrzymali dwóch handlarzy i sprawdzili im dokumenty. Zapytali wójta, czy wydawał tym osobom dowody. Wójt zaprzeczył i wyszło, że są to fałszywki. Wtedy aresztowano brata, bo to on dostarczył te podrobione papiery — opowiada pani Halina.

Brat siedział w więzieniu w Czechach, pracował w fabryce amunicji. Tam zainteresował się nim wachman, który był Czechem i wyciągnął go z więzienia. Wrócił do domu w 1943 roku.

Mauthausen, Dachau i Oświęcim

Był to też rok, w którym Niemcy aresztowali większość konspiratorów. — Aresztowano co najmniej 100 mężczyzn i ich wywieziono najpierw do Pomiechówka, gdzie część powieszono, a część katowano i ślad po nich zaginął. Resztę wywieziono do Mauthausen i Dachau.

Pracowali ciężko w kamieniołomach. Własnymi rękami przenosili wielkie głazy. Bardzo łatwo było tam zginąć — mówi pani Halina. Jeden z jej braci trafił do obozu w Oświęcimiu. A tam do jedzenia tylko woda, brukiew, śledzie. — Głód był taki, że więźniowie odbierali sobie jedzenie. Jak zupa się wylała, to zbierali i jedli ją z piaskiem — opowiada. Jej bracia, na szczęście, wrócili po wojnie do domu.

rozmawiała Halina Rozalska