Starsze niż piramidy – mumie Chinchorro zmieniają historię cywilizacji

„Dla niektórych może wydawać się to dziwne, ale my jesteśmy przyzwyczajeni do życia na cmentarzu,” mówi Ana María Nieto, mieszkanka chilijskiego miasta Arica, w rozmowie z BBC. To portowe miasto, położone na skraju pustyni Atakama, kryje w sobie niezwykłą historię – historię Chinchorro, jednego z najstarszych znanych ludów prekolumbijskich. Ich mumie, starsze od egipskich o ponad dwa tysiąclecia, w 2021 roku zostały wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, otwierając nowy rozdział w badaniach nad początkami cywilizacji ludzkiej.

Kultura Chinchorro istniała od około 7000 do 1500 roku p.n.e., a ludy ją tworzące zamieszkiwały wybrzeże Pacyfiku, na terenach dzisiejszego północnego Chile i południowego Peru. Dzięki dostępowi do słodkiej wody w surowym klimacie pustyni Atakama lud ten prowadził osiadły tryb życia, oparty głównie na rybołówstwie. Chinchorro byli zatem przede wszystkim rybakami, a ich dieta składała się głównie z zasobów morskich – ryb, mięczaków i ssaków morskich. Osady Chinchorro znajdowały się zarówno na wybrzeżu, jak i w głębi lądu, co świadczy o rozwiniętej sieci wymiany i złożonej strukturze społecznej.

Jednak to, co czyni Chinchorro wyjątkowymi, to nie tylko ich zdolność do przetrwania w jednym z najsuchszych miejsc na Ziemi, ale przede wszystkim ich niezwykła praktyka mumifikacji, zapoczątkowana już około 5050 roku p.n.e., czyli na długo przed pierwszymi mumifikacjami w Egipcie.

Chinchorro jako pierwsi na świecie zaczęli balsamować swoich zmarłych, niezależnie od wieku, płci czy statusu społecznego. Mumifikowano zarówno dorosłych, jak i niemowlęta. Badacze sugerują, że ten demokratyczny charakter mumifikacji mógł wynikać z emocjonalnej potrzeby utrzymania więzi ze zmarłymi, zwłaszcza w społeczeństwie o wysokiej śmiertelności dzieci, prawdopodobnie spowodowanej wysokim poziomem arsenu w wodach regionu.

Proces mumifikacji stosowany przez Chinchorro był niezwykle skomplikowany: zmarłemu usuwano narządy wewnętrzne i mięśnie, a ciało wypełniano patykami, gliną i włóknami roślinnymi. Skórę zdejmowano i zszywano z powrotem, a twarz odtwarzano przy użyciu glinianych masek. Ciała malowano pigmentami – najpierw czarnym (z tlenku manganu), a później czerwonym (z ochry). Tak przygotowane mumie układano na matach z trzciny i grzebano płytko w pustynnym piasku.

Odkrycie mumii Chinchorro miało miejsce w 1917 roku, a dokonał go niemiecki archeolog Max Uhle. Niemniej jednak, pełne zrozumienie wagi tych znalezisk nastąpiło dopiero w drugiej połowie XX wieku. Wyjątkowo korzystne warunki środowiskowe są jednym z głównych czynników, które umożliwiły przetrwanie mumii Chinchorro przez tysiąclecia. Srogi i skrajnie suchy klimat pustyni Atakama, uważanej za jedną z najsuchszych na Ziemi, w połączeniu z wysokim poziomem zasolenia gleby, stworzył naturalne środowisko konserwujące. To właśnie dzięki tym warunkom, zarówno mumie stworzone przez człowieka, jak i te, które uległy naturalnej mumifikacji, zachowały się w doskonałym stanie do dnia dzisiejszego.

Na przestrzeni ostatniego stulecia w Arice i okolicach odkryto setki mumii Chinchorro, a mieszkańcy miasta nauczyli się z nimi żyć – dosłownie. Archeolożka Janinna Campos Fuentes wspomina historie o dzieciach bawiących się czaszkami jak piłkami, choć podkreśla, że teraz wiedzą one, że należy powiadomić odpowiednie służby. Dla lokalnej społeczności obecność mumii stała się czymś naturalnym – pozostałości kultury, która kiedyś tu kwitła, dziś znajdują się dosłownie pod fundamentami ich domów.

Mumie Chinchorro to nie tylko archeologiczne relikty – to świadectwo kultury, która na długo przed faraonami stworzyła własną, unikalną wizję życia, śmierci i pamięci. Ich dziedzictwo przetrwało tysiące lat, szepcząc przez piaski Atakamy o cywilizacji, która rozumiała wagę żałoby, wspólnoty i duchowości.

Dzięki wysiłkom naukowców oraz wsparciu międzynarodowym, świat coraz bardziej docenia rolę Chinchorro w historii ludzkości. Ich mumie nie tylko zmieniają nasze postrzeganie starożytnych cywilizacji, ale też przypominają, że historia nie zawsze zaczyna się tam, gdzie ją dotąd spisywano.

Źródło: BBC, Wikipedia, CNN, EBSCO